Texte von Walter Hegetschweiler, früher Gossau ZH, seit 1979 in Kanada
De Herr Diräkter Dürscht
Er hetti doch soo gern wider emal so ne gueti Puure-Bluetwurscht gässe, wie di säb gsi isch, wo-n ihm die Puurefrau i de Innerschwyz dännzmal serviert hätt. Nüd de Herr Diräkter hätt die guet Frau mit ere Bluetwurscht vo ihrer Huusmetzgete verwöhnt; nei, für 3 unbekannti, höchi Offizier hätt si sonigi Würscht gwärmt und mit Härdöpfelchlötz und Öpfelmues derzue, serviert: „So, sind so guet, gryffed jetzt zue – ich hoffe es seig rächt; es sind halt nur sälber gmachti, scho bald di letschte vo eusere Metzgete“, hätt si ganz bescheide und es bizzeli schiniert, na gseit – deby au ghofft, es werdi dänn scho au na öppis useluege, wänn mer so höchi Gescht bewirtet.
Säb Ereignis hätt de Diräkter Dürscht eifach nie chönne vergässe: „Die Bluetwürscht sind dänn scho s’Zähni gsi, derzue here gnueg – meh als gnueg; aber ebe: soo chaibe guet, dass mir drey au meh als gnueg gässe händ, mer chas nüd anderscht säge: gfrässe hämer! Es nämt mi ja scho Wunder, wie die währed, wo mer jetzt, überall wo „Puuremetzgete“ aagschribe isch, chan ha, vergliche mit säbne vo dere Püüri, i dem verlorne Chrache, im Napfgebiet. Das isch na es Frässe gsi. Und dä Kafi-fertig nachher; mir sind, all Drey, au grad fertig gsi und schüli froh, hämer gueti Militär-Fahrer gha“.
Sonigs und ähnlichs verzellt de Herr Diräkter, sine beede Werkmeischter, em Köbel Chällerhals und em Lehme Guschti, nur wänn er de Guet hätt; aber das chunt öppe vor. De Lehme und de Chällerhals sind sini Vertrouenslüt, hüt würd-mer säge: Abteiligsleiter i de Fabrik. Mit e paar andere zäme sind die zwee so guet de Fabrik verbunde gsi, wie wänn si sälber Bsitzer oder mindeschtens Teilhaber wäred. Drum känned’s au all die Gschichte usswändig, bsunders d‘„Bluetwurscht-Gschicht“, mit dere chunnt de Chef allpott wider hinefüre. Als schaffige Manne händ’s au alls gwüsst, wo um und i de Fabrik so zue und her gange isch – und det, ebe i de Fabrik, hätt mer sich au s’Neuscht und s’Wichtigscht us em Dorf verzellt. Wer hätt welle wüsse, wo’s na Chrisescht z‘Bürdele gäbti, oder Tanne zum Schele, hätt eifach de „Schaaggihals“ – so händs em Jakob Kellerhals gseit – müesse fröge. Und dä hätt ebe-n au gwüsst, dass der Herr Diräkter gern wider emal e Bluetwurscht täti ässe; aber sini Frau chan doch nüd eifach bim Metzger Bluetwürscht poschte. Da würds sofort heisse, d’Fabrik seig am verlumpe. So öppis begriiffed all Lüt, de Lehme und de Chällerhals Schaggi natürli zerscht.
Es ischt aber na vill schlimmer: de Herr Diräkter fahrt all Tag uf de Dorfstrasse bi öppe sibe Puure verbi und um d’Wienacht und s’Neujahr ume gseht er da und det de grossi Söizuber vor em e Tänntor stah – er weiss was das bedütet – und dänn, ja genau dänn, chunnt ihm die Gschicht vom Napfgebiet mit em Major und dem vo de 2. Kompanie wider in Sinn: Mmmh, sone Puure-Bluetwurscht! Wär ja eifach: am Chällerhals chönnt er’s flüschtere. Das gieng nüd lang, hett er sini Bluetwurscht uf em Täller; aber grad vo Jedem wett er si dänn au nüd. Vo deet wo d’Mischtgülle allpott wider i d’Strass use lauft und suscht na e Souornig isch um d’Buude ume, dänn scho lieber nüd. Au une im Dorf, bim „Stunggel“, bim Blatter und bim „Chline Schang“ isch nüd guet Wätter, obschons deet sicher suuber zuegaht; aber deet tüend’s ihn – allwäg wägem Auto – nur knapp grüesse. Nur wänns nüd anderscht gaht und’s nüd guet eso chönd tue, wie wänns en nüd würded gseh verbifahre, nickeds na chli mit em Grind.
Das hätt aagfange, nachdem er einisch zum Chällerhals d’Bemerkig gmacht hätt: „Es seig e chaibe Souerei mit dene Chuedräck, wo-na a de Pneu chläbed und s’Auto bis zur Tür hindere versprützed“. Natürli hätt de Herr Diräkter demit grächnet, dass die Puure, wo na mit Hornveh fuehrwerched, vom Chällerhals entspechend agmahnet werded. D’Strass seig ja nüd gmacht, dass mer mües Slalom fahre, hätt de Chällerhals druf abe dene Underdörfler z’bedänke gäh. Dezue chunnt na, dass s’Chline-Schange en Fuederufzug ohni Seilwinde betriebed und drum immer e Chue s‘Drahtseil d’Strass durab, bis genau uf d’Höchi vom Blatter sim dritte Birebaum mues zieh. Das sind immerhin öppe 150 Meter uf de Dorfstrass. De Chli-Schang seit: „Nur am Strasserand und au nur für die paar Fueder im Heuet und Emdet. Trotzdem verspeert das Drahtseil d’Imündig vo de Steinerschtrass, die zueglich em Herr Diräkter siini Zuefahrt isch. Es isch-t em Chline-Schange-Rosi scho hine und vorne nüd Rächt gsi, wo de Herr Diräkter einisch hätt müesse warte. S’Rosi hätt em zue grüeft: wänn si mit de Chue bim dritte Baum seig, leggi sich s’Seil uf de Bode, dänn chönn er drüber fahre; aber das hätt de Herr Diräkter nüd trout z‘mache und hätt halt gwartet bis sich s’Seil vo sälber zrugg zoge hätt.
Eso isch es halt cho, dass mer sich vo dem Auto bedrängt gfühlt hätt. Au bim „Stunggel“. Det isch die ganz steili Uffahrts-Rampe für uf de Heubode-n ufe, grad vom Strasserand us gange. Die isch so steil gsi, dass mer d’Heufueder mit eme Seilzug hätt müesse ufe zieh und d’Chind händ im Winter det chönne go schlittle. De Stunggel isch amigs so wiit ufe gfahre, dass de Vorwage scho chli obsi gstande isch, dänn hätt er d’Spänni chreftig zue gwirblet, Zugtier uusgspannet und iigstallet. Solang isch de Heuwage mit em Hinderteil quer i de Schtrass ine gschtande und d’Heugable, wo hine im Fueder gschteckt sind, händ d’Stiel au na chli i d’Schtrass use ghebet. Für gwöhnliche Verchehrsteilnämer isch hine-dure-fahre e gwaageti Abschetzigssach gsi; aber s‘isch ja chum emal öpper ander cho, als au en Puur – und dä hätt halt dänn entweder gwartet, eventuell bi dem Ufzugsmanöver mitghulfe, oder er hätt eifach die Gable usezoge und isch dure zirklet. S’Ufzugsmanöver hät halt e chli Zyt prucht. De „Stunggel“ hätt doch jedes Mal müesse de Tiechsel abschruube, s’Drahtseili z’hinderscht uf em Ifahrtbode vo de Seilwinde bis zum Wage abe zieh, de Wage ahänke und dänn wider ufe go d’Winde loslah. Öpper hätt immer müesse parat si und d’Spänni losschwirble, sobald s’Seil am Wage hätt aafah zehre. Das Ganze isch, wie de Fuederuufzug bis „Chliine-Schange“, e moderni Irichtig gsi. Bi dene hätt mer chönne s‘ Heu obenabe uf de Stock rüere, die händ nüd müesse ufe gable!
Wo-n em Stunggel sis Heufueder einisch na fescht i d’Strass use glampet hätt, isch natürli uusgrächnet de Dürscht mit sim Auto – wo sowieso mit de Staubwulche wo’s nahezieht, de Salat und d’Eppeeri im Garte versoued – deherzfahre cho. D’Frau Wild, em Stunggel si Frau, ischt uf em Poschte gsi, parat zum „Uufzieh“. si hätt die Prozedur beschtens kännt: sobald s‘ Zugseil aafangt am Wage zehre, mues si d’Spänni löse. E verantwortigsvolle Uufgab. A säbem Abig – s’Stunggels sind scho verschpähtet mit em Heufueder hei cho und s’Rindli wo sött lehre zieh, hätt bim Uuspanne au na blöd ta, über die ganz Awaag und ei Zugstrange abe glütteret – da wartet d’Frau Wild, mit de Hand am Bremsschwirbel, uf dä Moment, wo si weidli mues uufträïe. „Ums Himmels Wille; jetz na Dä“, tänkt si bloss, will si s’Auto, wägem Heufueder nüd hätt chönne gseh; aber ghört hätt z’fahre cho. „Wänn’s jetz nu bald obsi gieng mit dem Fueder, dass Dä chönnti zue fahre“; aber nei: s‘ Drahtseil bliibt schlamp am Bode ligge. „Villicht chunnt er ja hinde dure verby; wänn er langsam fahrt chönnts scho gah“. De Diräkter Dürscht tänkt s’Gliich. Zwar ärgeret er sich über die Zueständ, mängsmal chunnt ja au en leere Heuwage hindersi i d’Strass use z’rassle. Mer mues immer verdammt uufpasse! Das macht er jetzt au. Notgedrunge schaltet er in Erschte und stüret die Lucke zwüschet Strasserand und Heufueder vorsichtig aah. Fascht isch er deet, lauft das Fueder e chli hindersi. Nur ein Gedanke hätt jetzt de Dürscht – isch ja ganz klar: „Die wänd mich ärgere! Wär ich e chli wiiter gsi, hetts tätscht. Vo dem Gedanke und em Brämse isch es nümme wiit gsi zum uf d’Huupi trucke. Wie verruckt huupet‘s.
D’Frau Wild hätt’s ja g‘seh cho, irgendwie gschpürt, dass öppis wird passiere. Aber wänn s’Seil sich tät aaspanne und s’Fueder in Griff nähmt, dänn gäbti’s Platz gnueg für der ander zum Durefahre; es müessti scho gah!
Will ihre Maa d’Spänni immer e so verruckt fescht aazieht, mues si jedes Mal chnorze, bis si de Bremsschwirbel wenigschtens e halbi Drehig uufträiet hätt. Wäge dem händ Brämschlötz gliich na d’Redli blockiert, nur s Brämsschiit isch e chli weniger krümmt gsi, defür isch s‘ Uufschwirble dänn, wänns s’Seil aazoge hätt, ganz tifig gange.
Dä Mal isch‘s anderscht use cho. Es hätt ja scho bim Uusschpanne und Uusgschire agfange – und dänn chunnt au na das Auto.
Si hätts guet gmeint, d’Fau Wild; si rächnet demit, dass s‘Seil s’Fueder scho e chli aazoge heig, bis dä mit sim Auto da wäri. Es mues eifach rasch gah und a ihre sölls dänn nüd ligge, wänn’s nüd tät lange. Drum träiet si de Brämsschwirbel z’erscht e chli und dänn namal es bizzeli nach linggs. Wänn doch nur äntli das Seil sich tät aaschpanne – lang chas nümme gah – si träiet namal echli uuf – und dänn passiert’s: de Wage lauft hindersi und scho huupet‘s wie verruckt. Nüd emal s’Seil hett hüf ghebet, defür isch de Stunggel d’Steilrampe ab zränne cho. Ohni öppis z’säge, isch er bi de Frau verby, hinder de Wage go luege, was los seig. Natürli hätt er die Sachlag sofort erchännt, dass s’Fueder e chli hindersi gloffe-n isch, hätt er na gar nüd gwüsst, aber dass es na lang gnueg Platz hetti für son-es gschisses Auto, chönnt ja jede gseh, wo nur einigermasse Fuherme wäri. Nüd emal en Strassegrabe, kein Pfahl und nüt: „Fascht für zwee täts na lange!“ hätt de Stunggel pägget.
Am Herr Diräkter isch es pinlich gsi. Mit sim Huupe hätt er en Hufe Goofe und Gaffer mobilisiert. Er lueget gar nüd uf de Stunggel, wo mit Handzeiche de Sicherheitsabstand zum Heufueder wott markiere, nur de Frau Wild chan er na schnäll zuenicke, während sis Auto devo pfurret, wie wäm-er-em mit em Geislestäcke eis uf de Arsch gäh hetti. Eigentlich wüssed nur die zwei, em Stunggel si Frau und de Diräkter Dürscht, was genau passiert isch. De Zwüschefall ischt aber eine blibe und de Schuldig au. „Dem hätt ja de Chuedräck scho nüd passt; jetz sett mer-em na d’Heufueder usem Wäg ruume“, hätt de Chällerhals müesse g’höre. Nu grad e so, hätt er’s em Chef au nüd welle täderle. Am gschiidschte tät mer die Sach eifach vergässe und luege, dass nüd na meh dezue chunnt, hätt er sim Chef empfole.
Sither tunkt’s d‘Frau Wild, de Herr Diräkter luegi weniger früntli – wänn er überhaupt na lueget! S‘isch-ere eifach nüd rächt gsi. Dä hätt doch müesse demit rächne, dass s’Heufueder, wo hindersi chunt, die ganz Schtrass verschpeert und si elei isch da dra g’schuld – will si d’Bräms z’früeh glöst hätt, drum. Aber jetz flueched all nur über de Dürscht. S’isch nüd rächt! Na vill weniger rächt isch-es, wänn si vom Garte-n us, ihm zuwinkt und er eifach verby fahrt, ohni z’grüesse. Scho zwei-, drümal isch si äxtra an Haag füre g’schtande, wänn si en hätt g’höre cho, aber nüt – kän Gruess, kän Blick!
Gäge de Herbscht zue hätt em Stunggel sini Frau immer wider müesse a die Bluetwurscht-Gschicht tänke, wo de Chällerhals über und vo sim Diräkter scho meh als einisch verzellt hätt. Bedütigslos – bis jetzt! „Bluetwürscht – sicher nüd weniger guet als di säbe vo dere Püüri im Napfgebiet – mached si selber ja au. Was meinti ächt de Chällerhals? Er müssti z’erscht säge, ob das e gueti Idee wäri“.
Dä Gedanke chunnt immer wider uf, und wo dänn na fescht staht, dass i de Wienachtswuche de Metzger z’ha seig, hätt sich d’Frau Wild scho e ganzes Szenario chönne uusmale. Z‘vorderscht hätt si de Dürscht gseh mit em Auto z’fahre cho und dänn – wie frühener amigs – mit de Hand am Huetrand, en militärische Gruess. „Das wär doch schön, wänn‘s wider so wär“, tänkt si, aber die Bluetwürscht deet here bringe; oh nei! Wie müesst s’is au iipacke? Ämel dänn scho luege, dass keis Hälmli vom Emd, wos drin gläge sind, würdi dra chläbe bliibe. Ja und dänn deet, a de Huustür lüüte, säge: mer heig da öppis für de Herr Diräkter – eifach so, wäge nüt, uf d‘ Wienacht. Die ander a de Tür täti sicher ungläubig stuune und säge: „Waas….Bluet-Würscht?“
Am Stunggel sinere Frau hätt s’Härz fescht afaa chlopfe, wo si gäge s’Diräkters Huus zue gloffe-n isch. Zwyflet hätt si au; es sind ja nur Bluetwürscht. Bluetwürscht, als Gschenk für de Herr Diräkter? Viellicht gänzes em Hund, wär schaad! Fascht hett si wider umkehrt.
Aber jetz, wo’s gmacht isch, isch’s ere ganz wohl ums Herz, fascht e chli Stolz chunnt uuf. „Au wänn’s es em Hund z’frässe gänd; spillt gar kei Rolle, es isch trotzdem es Gschenk gsi, dänn söll sich halt de Hund dra freue.“
Es isch nanig emal Neujahr, da bringt de Briefträger e ganz grossi Neujahrscharte mit eme schöne, uftruckte Vers vomene berühemte Philosoph, aber was une dra vo Hand gschribe isch hätt s‘ganz Underdorf na vill meh g‘freut. Mer hätt wider uufglueget und gwunke, wänn das Auto cho isch. De Fahrer hätt wider militärisch grüesst, bim Stunggel sinere Frau sogar de Huet glupft und si hätt gfunde de Salat und d‘Epeeri seiged dä Summer au nümme so staubig.
(2016)
D’Quälle im Oberholz
Im Ortsmuseum liit en «Tüchel», das ischt e hölzigi Wasserleitig – wenigschtens es Stuck devo – wo mer bi Meliorationsarbete uusgrabe hätt und wo früehner s’Wasser vo de Quälle im Oberholz de Stocke und em Chrummacher zuegfüehrt heygi. Die zwee Puurehöf schtönd, rächt abgläge, scho a de Gmeindsgränze, am liecht nach Süde gneigte Abhang vom Oberholz. Z’Fuess isch es ämel dänn scho e gueti halb Schtund vom Dorf und de Chäsi ewegg; me sait öppen au: deet hine säged d’Füchs und d’Hase enand «Guet-Nacht». Aber deet hätts dännzmal, wo die meischte Dorfbewohner sich na mit em e «Sood» händ müesse abplage, zwüschet dene zwei Puure-Heimet scho en Laufbrunne gha.
Item, jetzt isch natürli s’ Wasser bi beedne Höf scho lang im Stall und i de Chuchi ine aacho. Zwee Hydrante hätt’s au gäh; aber de Füürweyer und s’Bünneli isch dene zwee Nachbere halt immer wichtig gsi, drum händs, scho vill früener emal, die Quälle früsch gfasset, genau uf de Gränze e neui Brunnstube boue und a Schtell vo dene alte Tüchel e Gussleitig iigleit. Mitenand heigeds das gmacht, enand g’hulfe und natürli zäme Freud dra gha. Au suscht heiged die Zwee vill mitenand gmacht, enand biigstande wänns nötig gsi ischt; hä ja, si sind ja Nachbere gsi und wiit und breit äleige! Offebar, mer chan das hütt nur na vermuete, händs doozmal ? ich tänke: us luuter Freud und berächtigtem Stolz für ihres gmeinsami Werk ? bi dere neue Brunnstube zwee Nussbäum gsetzt, jede uf siinere Siite eine. Die stönd jetzt na und chüeled d’Brunnstube mit ihrem Schatte; nur chönds halt nüd rede ? si wüssted vill z’verzelle!
Es mues spaeter, im 18ni, oder 19ni gsi si, won en Sohn vom Schtockepuur us em Miliär-Dienscht nümme hei cho isch. Nüt, gar nüt isch meh umecho vo dem junge Purscht, als e papierigi Mäldig: es seig ebe wäge de Gripp und de Aasteckigsgfahr; drum. Das ischt en schwäre Schlag gsi fürs Schtockepuure. Nüd emal es Grab uf em Friedhof ? nüt, eifach nüt!
S’ Nachbers, die vom Chrummacher, hettet gärn ghulfe, hetted gärn tröschtet, wäred gern biigstande, hetted gärn Mitleid zeiget; aber wie und wo? Truur um de Werni, dä jung Soldat, wo-n amigs au mit ihrne Buebe umegschprunge-n- isch, hätt au sie betroffe und drum hettets soo gärn au na öppis Guets welle tue für de Verstorbni und au zum de Nachbere chöne Ateilnahm zeige. Alli händ ghirnet und naetänkt, was mer da gschiids chönnti mache; da chunnt em alte Widmer in Sinn: de Werni heig einisch gsait: Zu dene zwee Nussbäum deet obe ghörti eigetli es Bänkli, es seig ja au en bsunders schöne Uussichtspunkt.
Jetzt sind im Chrummacher alli begeischteret gsi: «Das isch di guet Idee!», händs gsait und grad scho glii aagfange es schöns Bänkli z’zimmere. Klar, i de Ruggelähne mues mer siin Name-n ye schnitze: Für euse Werni und au siini Jahreszahle; oder wär besser, eifach: Werner Graf, oder gieng au: Im Andenken an….? Es sött ja für alli gälte, dene vo de Stocke und dene vom Chrummacher, es hätt alli gliich troffe. Mer wett nüd verletze, aber au nüd hinde-n- aa schtaa, de Werni isch ja au e chli ihre Werni gsi.
Sit säbere Zyt schtaat deet obe es Bänkli. Natürli isch es sider au scho mängs Mal uusbesseret und gflickt worde. Nur d’Nussbäum chönntet säge, wie vill Träne scho ufs Bänkli kugelet sind, oder wie vill Troscht deet obe gsuecht worde – n – isch.
D’Bäum sind gross, s’ Bänkli alt worde; underdesse ghörts scho längscht am Verschönerigsverein und es isch au es Bizzeli wiiter hindere, under di gross Tanne grutscht. Au hätts no Nachbere übercho: en Papierchorb, en Grillschtei und en «Robidog-Chübel». De schöni Platz heisst jetzt: «Oberi Stocke» und Gmeindsarbeiter tüend deet regelmässig de Raase mähie.
Mängsmal fröget öpper, wo-n uf em Bänkli sitzt; wieso dass es da zwee Nussbäum und bloss ei Tanne heig? Wiiter une, wo zwüschet em Chrummacher und de Stocke immer na bim gliiche, us-em- e Baumstamm ghaune Brunnetrog, d’ Ross vo de Sunntigs-Riiter Wasser suufed, chönntis scho sii, dass na öpper Gnauers wüssti.
Es ischt e langi Churzgschicht, wo mit eme Bänkli aafangt und jedi Wienacht vili Liechtli uf Tanne träit. Eimal, i de grade Jahr, isch es d’ «Schtocke», wo’s aazündt, s’ Andermal de «Chrummacher» und vo letscht, sogar bed mitenand. Mer wott a dere Tradition doch feschthalte – wäge de Tanne und em erschte Bänkli vo dännzmal und au suscht – nüd nu wäge-n Erinnerige: au wägem Nüd- Vergässe, warum deet obe e Tanne staht! Ja warum eigetli: nur ei Tanne, aber zwee Nussbäum?
De jung Lehrer, als frisch ernännte Gmeindschroniker, isch dere Fraag, wo für ihn mit em Tüchel im Ortsmuseum aafangt, nae gange. I de Schtocke und im Chrummacher hätt er müesse dernah fraage und us verschiedene Verzellstückli hätt er chönne dere Tanne mit em Bänkli und dem Tüchel ganz ergriiffendi Zweckbestimmige zue ha.
Scho glii heiged dänzmal d’Nussbäum und s’erschte Bänkli en G’schpane übercho: ebe – die einzigi Tanne! Es seig en Junge vom Chrummacher gsi, wo si heimli gsetzt heig. Nur em ältere Brüeder heig-ers aavertrout; eigetli meh wägem «Derzue-Luege» bis das Tännli zum Züg uus gwachse wäri, als wäge de Bedüütig. Bedüütigsvoll und vill wichtiger isch siini Abreis gsi: uf Amerika – i de Krisezyt! Das heig z’Rede gäh; seig aber au scho glii wieder vergässe gange. S’Läbe gaht ja bekanntlich wiiter und mer hätt eifach na gwüsst, dass eine vom Chrummacher z’Amerika äne-n isch.
Zyt hätt underdesse vieles anderscht gmacht; es hätt wieder Chrieg gäh und au, zäme mit de trochelegig vom agränzende Riet, e Güeterregulierig. Jetzt hett mer selle wüsse wem die Brunnstube, s’Land drum ume und die drey Bäum ghöred: de Stocke, oder em Chrummacher? Bis jetzt hätt Jede, vo siinere Syte, eifach bis dra here gmähiet und une dra isch dänn d’March wieder sichtbar gsi. Wäge dem hätt’s doch nie Schtriyt gäh; die Alte hetted sich ja im Grab träiet, wüsstets vo so öppisem!
Aber jetzt, uf eimal settis nur na Eim ghöre, mit samt em Land drum ume. Und dänn de Brunne, d’Brunnstube und s’Wasser? Nur Eine sells ha – und der Ander: hä!? Es ghört doch Beedne – scho immer!
Nur zum Eu im Voruus säge: es hätt en gwaltige Schtriyt gä. Beed Höf sind dur d’Güeterzämelegig und s kulturfähige Riedland, bedütend grösser worde, aber d’Milch hätt vo dänn a Jede sälber i d Chäsi pracht. Nur will d’Brunnstube d’Stocke übercho hätt, s’Bänkli und d’Bäum, mit samt em neue Fäldweg, de Flurgnosseschaft zueteilt worde sind – und s’ Wasserrecht per Servitut hätt müsse greglet werde – sind die zwee Puure hinderenand cho. Jede isch überzügt gsi, der Ander heb de besser Teil, heig chönne en Vorteil bi däre «Zämelegig» ergattere; der Eint s’Wasser, der Ander de Langacher mit dene 6 schöne Chriesbäum. Das elei hätt glanget mitenand verruckt z’werde und die guete, über Generatione pflägte, nachbarliche Beziehige iizgfrüüre.
Die Junge, wo nae cho sind, händs wäg de-n Alte wiiterhin so müesse mache; mer hätt ene uf beedne Siite eifach gseit: «Ihr wüssed halt gar nüd wie dräckig dass es die eus gmacht händ». So isch es cho, dass mer nüme zäme gschpannet hätt und schtatt zäme i d’Chile z’laufe, isch mer enand uusgwiche, us em Wäg gange – jahrelang.
S’Dorf isch scho dra gsi zu-n-er-e Stadt z’wärde und s Bänkli mit de zwee Nussbäum und de Tanne hätt bereits zum Nah- Erholigsgebiet ghört, wo de Briefträger tänkt: es seig jetz au na komisch: zwee gliichligi Brief us Amerika; eine i d’Stocke und eine in Chrummacher.
Natürli hätt mer a beidne Orte sofort gwüsst ? obschon mer-en eigetlich längscht vergässe gha hätt ? vo wem die Poscht chönnti sii. De Absender hätts mit sim Name verrate: «Widmer». So heissets jetz immer na im Chrummacher.
De Chind händs es müesse erchläre: Dä heigi dännzmal, als junge, gliich alte Purscht, wie de säb vo de «Spanische?Gripp», zu säbem sim Aadänke, a dere Schtell, wo jetzt no es Bänkli staht, eis ane gschtellt: «S erscht! tänked emal: es schriibt jetzt öpper ander für dä «Amerika-Widmer»!» «Was schriibt er dänn?» fröged d’Chind.
Er heigi heimli, vor sinere grosse Reis, na es Tännli gsetzt, genau uf d’March, eben-e- so, dass es Bedne ghöri. So wärs dänn, wänns ihm au öppis müessti gä, s Gliich wie für de Werner: es wäri de Grabstei für Beed! Und das au na, wänns Bänkli längscht verfuulet seig. De Brüeder seelig heig em emal no gschribe, s Tännli seig jetzt scho vill grösser als amigs de Chrischtbaum i de Chile.
Dä Pricht heig ihn soo fescht gfreut, dass er sider immer de gliich Gedanke mitume trägi: Es würd ihn halt schüüli freue, wänn a de Wienacht uf jedere Siite vo de Tanne es Cherzli täti bränne, eis für de Werner, wo nüme hei cho seig und eis für ihn sälber, wo au furt gange seig. Gseh tätets ja beed nüme; aber für jede wäris dänn, wie wänn er wider heicho wär – und schön wärs sicher au.
D’Chind, wo scho lang wieder mitenand i d’Schuel gloffe sind, händ die Gschicht nüd vergässe, es hätts mächtig beiidruckt und wos e chli grösser gsi sind, hätts dä «Amerika-Widmer» uf d’Idee bracht, mer chönti doch di ganzi Tanne belüchte, deby enand hälfe, zäme das mache, nüd nu eis übers ander Jahr, eimal Die und dänn wieder die Andere – und nüd nu sones schäbigs Windliechtli. «Nei! vo jetz aa mached mers mitenand», händs bschlosse.
Ganz begeischteret fanged d’Buebe aa e Batterie und Lämpli inschtalliere und d’Maitli händ versuecht de grossi Baum z’schmücke. Da händ die beede Puure nümme länger chönne untätig zueluege; sogar mit de Frontschufle und ere grosse Leitere händs Understützig gleischtet und de Schuellehrer hätt im Gmeindsblettli gschribe: Mer heig Wyt und Breit de schönschti Chrischtbaum.
Em Rueschterholz sin Chnächt
Er sait nüd vill – meischtens nüt. Er hocki lieber uf de Schnurre. «Was wott ich da na säge», seit er: «S‘ meined sowieso allzäme si wüsseds besser. Und wänns es nüd besser wüssed, sägeds es defür luut. Das isch nüd mini Art» Jetz isch es klar. De Martin isch ebe so wie-n er isch: e chli schüüch, eigetlich ehner rächt schüüch, zruggzoge, schtill, e chli verschlosse. Hüt würd-mer vo so eim säge: er seig «introvertiert». Aber au das schtimmt nüd: Er isch-t en uufmerksame Zuehörer – wänn-er dänn gliich au emal na öppis sait, so isch-es nüd emal tumm! Und das chunnt na öpe vor.
Eis isch ihm ganz wichtig: d‘Füürwehr. Deet isch er Aktivmitglied und drum au voll deby. Er weiss, wo d‘Hydrante schtönd, wie-mer mit em Schluuchwage mues here faare und dass, wänn d‘Schluchleitig d’Schtrass queweeret, es unbedingt zwoo Schluchbrugge brucht. A jedere Üebig, tunkt’s eim, de Martin wachsi mit sinere Begeischterig, über sich use. Dänn isch-er au weniger schüüch. Er stellt sich sogar jedes Mal bim Schluchwage so rächtzytig an hindere, lingge Egge, dass dänn all wüssed: Dä Martin hätt s’Wändrohr; er und kein Andere: Das isch eifach eso, i de «Rotte Zimmermaa». Wänn dänn de Martin üebigshalber mit em Rohr devopfurret wie s’Bisiwätter, isch-es genau wie richtig – ebe-n- e so, wie im-e Ernschtfall – und dänn erscht na sis Kommando: «Nummere eis Wasser» und «Nummere eis meh Schluuch!» «Perfekt!», rühemt-en später de Zimmermaa: «Häsch dänn guet gmacht; so mues-es sii: luut und dütlich». Für de Martin isch das selbverständlich: so mues es ja ebe si; isch doch klar. Er sait au gar nüd Tanke – nur für so-ne Selbverstänlichkeit; das isch doch Dienscht und nüt äxtras!
Ebeso selbverständlich stellt er sich bim Appel schtramm i d’Reihe und rüeft, so luut wie-n- en Rekrut: «Hier», wänn de Hueber sin Name abelist. Rekrut hätt de Martin nie törfe si; warum eigetli nüd? Das weiss allwäg nur de damaligi Uushebigsoffizier; isch au scho über zwänzg Jahr her. Villicht na de Hueber, wo-n e chli meh weiss; aber das langet für all. I de Füürwehr isch jede en Vollwertige, au wänn de Chuenz emal hätt welle wüsse: De Rueschterholz schicki de Martin nur dahere, dass er für ihn kei Füürwehrschtüür müesi zaale. So rächt hätt das niemer glaubt. De Martin hätt‘s ämel det sicher guet. D’Frau Rueschterholz, geboreni Chäller, seïg ja sini Mueter, au wänn de Martin mit em Name «Gubser» bim Appell ufgrüeft werdi. Chom-nur Martin, nimm en Schtuel, mir rutsched e chli zäme. Jetz isch nach de Füürwehr, im «Rössli». G’hört dezue; zu jedere Üebig, immer s’Gliich. Bier git’s so vill, wie-mer wott, will meischtens na eine vom Gmeindrat; oder eine, wo’s wett wärde, d’Spänderluune hätt. Au de Rössliwirt hätt vordischponiert, er weiss wievill Füürwehmanne aträte müend: gliichvill «Grüeni- Würscht mit Brot» brucht‘s. Immer s’gliich!
Au am Martin schänkt-mer ii – und schtellt em eifach en Täller mit de Wurscht ane. «Au immer gliich», tänkt-er; ich han ja gar nüt b’schtellt. Choscht ja nu! D’Manne meinets ebe guet. De Martin hätt na gar nie müesse, oder chönne, zaale; immer hätt‘s g’heisse: s’seigi scho guet, scho alls zaalt. Jedes Mal, nach jedere Üebig s’Gliich; au s’Bier! Moscht, tunkti ihn, wär besser; aber siis Glas wird trotzdem naagfüllt. Sini Hand, wo jedes Mal s‘ Iischänke hätt welle abweere, isch eifach vom Bier-Chrueg ewägtruckt worde. Er hätt amigs fascht nüme möge uustrinke; aber en Reschte schtaa la, das wär ihm au z’unhöflich gsi – nüd nur gägenüber em Schpänder: überhaupt. Ufässe isch manierlich! D’Manne freut’s wänn de Martin so ordeli tuet und versuecht uusztrinke, will-er wott hei gah. Si schänked-em na, bevor er de Bode vom Glas chan gseh. S’isch e verflixti Sach für de Martin, er bringt’s eifach nüd fertig, das bittere Bier i eim Zug abezleere – s’Glas z’leere und säge: fertig, ich gah jetz.
Dänn fanget’s na a politisiere: Es seig halt eifach blöd gloffe, wo d’Metzler de Blocher heig chöne usegheie, sitdem heiged-mer z’Bärn obe nur na es Puff, palaveret Eine überluut. «Stimmt gar nüd!», ghört grad drufabe de Martin sich sälber – und au luut – säge. Es isch em, wie wänn er grüft hetti: «Meh Schluch». S‘ hätt eifach müesse gsait si, wo‘s d’Situation verlangt hätt. Er isch uf eimal au gnueg muetig gsi. Jetz isch es halt dusse, gsait isch gsait. All lueged ihn aa. S‘ wird spannend! «Wieso nüd?» wott der Ander dänn wüsse. «Will’s nüd schtimmt», seit de Martin grad use – und er wär froh gsi, wär die Sach demit erlediget. Der Ander isch doch de Buuser, eine, wo au scho für de Gmeindrat kandidiert hät. Dem getrout-mer nüd grad z’widerrede, ämel müesst-mer dänn de Sach scho ganz sicher si; und das isch i dem Fall niemer, de Martin z’letscht – meinet‘s. Drum sait de Buuser luut i die Stilli ieh: «Jetz lueged de Martin! Du weisch-es dänk besser; kännsch de Blocher persönlich, hä!»
Das isch natürli en Underschtellig gsi, wo au de Martin nüd hätt chönne uf sich sitze la. Chönnt ja scho si, zimli sicher, dass em de Buuser au scho s’Bier und d’Wurscht zahlt hätt. Es isch em Martin piinlich. D’Schpannig isch sichtbar. Die äne dra, am andere Tisch, sind au schtill worde; si losed nur na und gaffed ihn a. Hettsch doch nüt gsait, weisch-es ja, chunsch nu wieder blöd dry. Söll-is gliich säge? Schtimmt ja au – das, wo nüd schtimmt; jä nei: so schtimmt’s ja au nüd. Hetti doch s‘Muul zue bhaltet; chan das dene, allne, gar nüd erchläre! «Ich glaub de Martin weiss-es würkli besser», chunt ihm de Graf Guschti z’Hilf: «s’isch nämlich grad umgekehrt gsi, gäll Martin: De Blocher hätt doch d’Metzler usegheit; oder?» Ja genau, das heig er gmeint; sait de Martin zimli schüüch; «aber das isch ja au nüd so wichtig, schiebt-er na hine na». Es tönt grad wie-n- e Entschuldigung; mer gschpürt, dass es ihm meh als z’wider isch, müesse z’widerschpräche.
De Martin wott doch nüd aegge – nie! Mer hätt ihn glehrt aschtändig z‘sie, z’folge und z’mache, was und wie mers ihm sait. Dänn gahts guet, dänn sind all z’fride; wäm-er mit dem z’fiede-n isch , wo mer hätt. Isch halt e so! Ganz vill hätt de Martin, de säb Abig, am Guschti Graf verzellt. De Guschti hätt möge zuelose und s’Bier hätt s’Rede vill liechter gmacht, als die verschidene Erläbnis, «wo-n ich nie, nie werd chöne vergässe, gsi sind». Er heigi nie Niemertem chönne chlaage, will immer all gsait heiged: Du häsch-es guet, dir gahts guet, chasch em Herrgott tanke-säge und zfride si.
«Weisch: ich han nüdemal chönne Soldat si. Mis einte Bei seyg, wägem Unfall bim Holze, nüd gliich wie s’ander; drum, händs gsait». Au drum, will-er «Diheime» heig müesse hälfe, heig-er die letschte zwei Schuljahr verpasst. «Schaad!» «Was würd‘sch mache, wänn-t chönntisch mache, was-t wettisch mache?» fröeget de Guschti. «Dänn würd-ich de Füürwehr en grosse Schüblig mit Härdöpfelsalat, Moscht und Bier zahle; sovill wies möchted frässe und suufe». «Un suscht, was au na?» «Was suscht au na; was meintsch du jetz da demit?» fröeget de Martin.
Am Blatter sin Max
Gross, schtarch, rassig; en richtige Eischpäner, ebe es Puure-Ross. Sonig hätt’s im Puuredorf vill gäh. Det händ’s nüd müesse mit em Hornveh gutschiere. Die Ross händ alles zoge: Heuwänder, Mähmaschine, Heu- und Graswäge, de Güllewage ; oder, bi bsunders wichtige Glägeheite, sogar es Bregg, en Fäderewage, im Winter en Herrschafts-schlitte. Mit Usnahme: em Max! Dä seig en Söichaib. Das händ all Lüt, nüd nur Puure-Nachbere, gwüsst. «De säb chasch im liechte Zug nüd bruuche: z’gfòòrli!»
Au de Blatter; aber er hätt das nur zytewys eso empfunde. Sicher immer dänn, wänn-er mit em Max hätt müesse i d Schmitte für de Hufbschlag z’erneuere; dänn isch de Tüfel los gsi. Für de Max es Fäscht. Er hätt natürli sofort gschpanne wo’s anegaat, wänn-er, ohni Gschiir und Kummet, nur mit ere Halftere am Chopf, vo de Schüür ewäg gfüert worde-n isch. Schpàtschtens uf de Hauptschtrass usse isch-es dänn losgange. Z’erscht isch-er, mit churze Tanzschrittli, emal es Schtückli de querewäg gloffe. De Blatter hätt natürli vorgsorget, er hätt-en ja kännt. Mit eme lange Hälslig, schtatt em Zügel vo de Halftere, hätt-er em Max, scho deheime im Schtall, es Naseband überezoge.
Uf de Schtrass usse, wo de Max dänn regelmässig hätt aafange übemüetig tue, hätts nur zwee, drey Rupf am Hälslig brucht und de Max hätt gwüsst, wer da de Meischter isch. Aber trotzdem – und drum isch-er en Söichaib gsi – ischs-em immer wieder glunge s’ «Männdli» zmache, ohni dass de Blatter d’Vorbereitige dezue i de Schrittfolg gmerkt hetti. Urplözlich hätt ers fertigpracht und isch dobe gsi. Drümal so höch wie dä wo-n-en füert. Und de säb händ die zablige Vorderbei zwunge, us Sicherheitsgründ, bis as Änd vom Hälslig z’flüchte. Natürli isch de Max au jedes Mal wieder obe-n-abe cho – und dänn hätt-er amigs na ganz anderi Schlötterlig als nur «Söichaib» müesse ghöre.
I de Schmitte isch-er dänn wieder s’brävschti Puure-Ross gsi. Sonig würded nie e jungi Chatz vertrampe, au de Max nüd. Er isch es ganz normals Ross gsi; nur ebe en Söichaib.
Das hätt-mer überall gwüsst, d’Nachbere bsunders guet. Bim Zämeschpanne, oder suscht emal bim Uushälfe, isch de Max ganz en brave, guetmüetige Kärli gsi. Nur bim elei füehre, sind-em Kapriole in Grind gschtige und er hätt’s gern zeiget. Es hät scho en Maa prucht zum en abhole und en wieder umebringe, wä-mer-en e Mal vertlehnt hätt.
Und au bim Vorfüehre: Genau deet hätt sich das Laschter zum e Vorteil gmuuseret. «Stellungspflicht zwecks Kriegsdienst-Register»: Gilt für all; au für de Max. Uf em Bahnhofplatz, pünktlich. Deet sind die Ross beguetachtet, iigschetzt und mit ere Nummere, vorne uf d’Vorderhuf iiprännt, irgend ine Kartey uufgnah worde.
«Dienschtpflichtig», – nachdem’s na öppe hundert Meter «Vortrabe» ohni hinke überschtande gha händ, – isch is neue Dossié gschtämpflet worde. Aber nüd bim Max! Wer en kännt weiss-es ja. Nur di säbe, wo-n-en wänd känne lehre wüssed’s nüd – und si wänd’s au nüd glaube; sind ja alls Fachlüüt, höchi Offizier. Si verdächtiged de Blatter, mit siner Wahrnig welle-er nur sin Max, sones wackers Ross, dienschtfey mache. «Warum das Naseband mit somene gruusige Schtrick, schtatt emè eifache, aaschtändige Läderrieme a de Halftere?», sait eine vo dene mit Gold am Huet und Chrage. Beschtimmt isch das au für de Max e Beleidigung gsi: «Dene will-i’s zeige», tänkt-er: und de Blatter s’gliich!
Dä, wo so arrogant und tumm fröget, wott em Max au na is Muul iê luege. Gfòòrli! De Blatter rächnet scho demit; isch au parat, lat aber de «gruusig Schtrick» vom Naseband eifach lampe – mes-er ja au, dass der Ander chan – und de Max verschtaht.
Wow, hätt das e Sach gä! De Max geschtikuliert mit de Vorderbei, höch über-em Chäppi mit de Goldring – und de säb trait’s grad au nümme lang. Er wiicht hindersi, ghéit über das chline Bürotischli. Jetz liit beides, mit sampt de Schtämpfel de Formular und de fertige Dokument, am Bode. De Bürolischt und all ander, wo drum ume gschtande sind, händ scho en grosse Sicherheitsabschtand und wahrschiinli Herzchlopfe. De Blatter nüd. Er weiss: de Max chunnt scho wieder obe-n-abe – und de «Söihund» isch für de Momänt en andere: gscheht-em rächt!
«Gönd hei mit dem Siech, abtrete!», ghört de Blatter en Befehl. Er hätt’s eifach nüd fertigbracht em Max siis Tumm-tue mit de Nasebräms abzschtelle. Erscht uf em Heiwäg, wo’s am Max verleidet gsi isch blöd z’tue, sait de Blatter zue-n-em: «Du bisch ja scho en Söichaib; aber ich bi jetz froh, chömer-di deheim phalte».
Eso isch-es dänn cho, dass de «Blatter-Max», a villne Orte, wo Zugchraft gefehlt hätt, hätt müesse is Züg ligge; di säbe verträte, wo dienschttauglich und abwesend gsi sind.
*
D’Puure-Ross händ dännzmal, so z’säge, zu de Familie ghört. Natürli au s’Veh, d’Hüener und Zsöi. Aber de Hund und s’Ross, – bsunders wänns en Eischpänner, also es «Eleige-Ross», gsi isch – händ die zwee, villicht na mit ere Chatz zäme, en bsundere Sozialschtatus gha. Mer hätts gärn gha, mer hätt mitene gredt. S’Ross hätt d’Wäg und Zuefahrte zu de verschidenschte Parzelle, kännt. De Hund hätt ufpasst, dass nüt Fremds, au kei fremdi Chatz, de Fride gstört hätt.
Am beschte chönnt-mer das mit emene Bild vo dännzmal dokumentiere: Es isch Heuet, e schträngi Zyt für alli. S’Ross mues de Graswage am Morge früeh, scho vor em Fuetere, heizieh und nachher d’Mähmaschine, de Heuwänder, de Schwaderäche und z’letscht na s’Heufueder. Da händ alli e Znünipause verdienet. Det gseht-mers dänn: d’Familie under eme Baum. Wyter äne s’Nachbers; au under eme Baum – und au deet: Am Ross nimmt-mer s’Zaumzüg ab, git-em en Wüsch Gras, immer na mindeschtens es Öpfelbütschgi oder es Stückli Brot, bevors wiiter gaht. De Hund hätt e Wurschthut, e Schpäck- oder Chäsrinde übercho. Es isch ei Familie, mer schaffet zäme, mer schwitzt zäme, mer pressiert zämme wänn es Gwitter aaschtaht – und mer gnüsst gmeinsam e Arbets-, e Znüni- oder Zvieripause. Alli mitenand; ebe wien e Familie.
Mer chönnt meine: es Ritual; isch-es aber gar nüd gsi. Ehner es Rolleschpiel, wo jede weiss, was er z’tue hätt und dass er uf der ander aagwise-n isch. Sogar d’Rangornig funkzioniert und schtimmt: De Hund und s’Ross wüssed, si törfed näch cho, aber nüd z’näch, zum glich dezue z’ghöre. Mer mues es nüd abinde; si wänd deby si; wänd au en Teil vo de Familie si.
De Nachbersbueb vo dännzmal weiss nüme rächt, hätt de Max sin Nachfolger na gseh. Kännelehre hätt-er-en ämel nüd chönne; dä hätt ganz anderscht uusgseh und si händ-em nur na «de Bührer» gsait.